De herontdekking van een vergeten monumentaal werk: 'De dans' van Ossip Zadkine

Ans Persoons, Brussels staatssecretaris voor Stedenbouw en Erfgoed, heeft deze ochtend het startsein gegeven voor de redding van 'De dans' een monumentaal kunstwerk van de grote 20ste-eeuwse beeldhouwer Ossip Zadkine. Het reliëf, dat meer dan twee ton weegt en bijna dertig jaar verstopt zat in de opslagruimte van een internationale modeketen zal het voorwerp uitmaken van een nooit geziene verhuis, zodat de Brusselaars en bezoekers het binnenkort kunnen herontdekken in het Joods Museum van Brussel. Deze reddingsoperatie is het resultaat van een samenwerking tussen Urban.brussels, de NV Métropole en het Joods Museum van België, met medewerking van het Musée Zadkine in Parijs, Lone Star, Prométhéa, het architectenbureau Origin en het KIK. Het zal een tweede leven geven aan dit onschatbare, maar vergeten art-décowerk.

“Na dertig jaar onzichtbaar en vergeten te zijn geweest, zal het monumentale reliëf “De dans” van Ossip Zadkine, dat ontworpen werd als decor voor de scene van de oude Cinéma Métropole, tegen 2025 opnieuw zichtbaar en toegankelijk zijn voor iedereen. Dit reliëf, dat in 2020 aan het Brussels gewest overgedragen werd door de eigenaars van Hotel Métropole, is het grootste werk ter wereld van de beeldhouwer Ossip Zadkine en zal in een nooit geziene reddingsoperatie verplaatst worden. Het zal, in 15 stukken gedemonteerd en overgebracht worden van de opslag van Zara naar het Joods Museum van België om er tentoongesteld te worden. We geven een nieuw leven aan het reliëf van Zadkine, een vergeten en onbekende schat, zodat de wereld het opnieuw kan bekijken en bewonderen zoals vroeger in Cinéma Métropole”, verklaart Ans Persoons, Brussels staatssecretaris voor Stedenbouw en Erfgoed.

12 meter lang en 3,5 meter hoog

Dit monumentale reliëf werd ontworpen door de kunstenaar Ossip Zadkine voor de opening van de luxueuze Cinéma Métropole op 27 oktober 1932 in de Nieuwstraat. ​ De Cinéma Métropole, gebouwd door architect Adrien Blomme, had bijna 3.000 zitplaatsen en was uitgerust met de nieuwste snufjes.

Hoewel Ossip Zadkine en Adrien Blomme eerder hadden samengewerkt aan de persoonlijke woning van de architect (1928 - Franklin Rooseveltlaan 52), is het werk dat de beeldhouwer liet maken als achtergrond voor de bioscoop van een heel andere schaal dan de ornamenten op de gevel. Het is een bas-reliëf van 12 meter lang en 3,5 meter hoog, door de kunstenaar zelf ter plaatse gemaakt tijdens de bouw van de bioscoop.

Het reliëf, dat drie figuren voorstelt die dansen met linten (wat zou kunnen doen denken aan stroken van filmrollen), doet denken aan de friezen op de oude Griekse monumenten die de beeldhouwer bewonderde. Het reliëf is gemaakt van gips en bedekt met een vergulde bronzen patina. Het is ongetwijfeld het meest monumentale werk dat van deze buitengewone beeldhouwer bewaard is gebleven.

Net als veel andere Brusselse bioscopen sloot de Métropole in april 1991 en werd vervolgens omgebouwd tot een winkel van een grote internationale keten. Het reliëf van Zadkine, dat voor vernietiging werd behoed, is sindsdien buiten het zicht van het publiek gebleven, als een slapend overblijfsel van de vroegere bioscoop.

Een unieke reddingsoperatie en een groot opwaarderingsproject

Concreet wil het project dit uitzonderlijke werk voor zoveel mogelijk mensen zichtbaar maken door het in gepaste museumcondities te presenteren.Nadat de voormalige eigenaars van Hotel Métropole (de familie Bervoets) in 2018 hun voornemen kenbaar hadden gemaakt, hebben ze het reliëf in juni 2020 overgedragen aan het Brussels Gewest op voorwaarde dat het ter beschikking zou worden gesteld van het publiek. Er werden toen verschillende opties overwogen, waaronder het reliëf op zijn oorspronkelijke plaats houden om te vermijden dat het zou moeten worden verplaatst, wat moeilijk zou zijn door de omvang en de materialen van het werk. Toch werden andere pistes onderzocht.

Urban bestelde een haalbaarheidsstudie van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) om de staat van conservering van het werk te beoordelen en de mogelijkheden te bekijken om het te demonteren/verplaatsen naar een locatie die toegankelijk is voor het publiek. Volgens het KIK is het werk in redelijk goede staat. Er zijn een paar beschadigingen vastgesteld: voornamelijk kleine spleetjes in het schilderwerk en een paar barsten.

Omdat het werk te monumentaal is om in zijn geheel verplaatst te worden, zal het vooraf gedemonteerd moeten worden, volgens de 15-delige indeling die werd bepaald toen het werk werd gebouwd. Origin, een bureau dat gespecialiseerd is in erfgoed, zal betrokken zijn bij de demontage, het transport en de wedersamenstelling van het werk.

Het idee om het reliëf tentoon te stellen in het toekomstige gewestelijke museum Kanal was een van de opties die werden onderzocht, maar het tentoonstellen ervan in het Citroëncomplex zou te veel ruimte innemen in het project, dat overigens gewijd is aan hedendaagse kunst.

De keuze viel als vanzelf op het Joods Museum van België, dat aanbood een hele zaal aan reliëfkunst te wijden en een soort Zadkine-atelier rond het reliëf te creëren. Het Joods Museum van België had al interesse getoond in het reliëf nadat het in 1994 definitief was verbannen naar de opslagruimtes van de winkel in de Nieuwstraat. In 2001 vroeg de conservator van het Joods Museum aan de KCML of het haalbaar was om het reliëf over te brengen, maar het project werd niet doorgezet. Vandaag is het een realiteit geworden.

“Het huisvesten van het reliëf van Zadkine, het monumentale werk dat jarenlang vergeten was in de opslag van de Zara-winkel, is een immense eer voor het Joods Museum van België. Wij zijn fier dat wij de bevoorrechte bewaarders zijn. Dit reddingsproject, dat tien jaar geleden geïnitieerd werd door de heer Philippe Blondin (Directeur van het Museum), brengt ons perfect bij de belangrijkste opdracht van onze instelling, het Belgisch artistiek erfgoed bewaren en promoten. Dit belangrijk kunstwerk, van een uitzonderlijke beeldhouwer, zal vele Belgische en internationale kunstliefhebbers aantrekken. Het toegankelijk maken voor het grote publiek, in het nieuwe museum, zal het aura van Brussel als onmiskenbare culturele hoofdstad nog wat meer glans geven.” verklaart Barbara Cuglietta, Directrice van het Joods Museum van België.

Momentum om dit werk volledig tot zijn recht te laten komen

De herontdekking van dit werk valt samen met een reeks culturele evenementen die gepland staan voor 2025 en 2026 in verband met Zadkine en de periode waarin het reliëf werd gemaakt:

Dit project is ook een unieke kans om aan het publiek - niet alleen in Brussel en België, maar ook internationaal - een quasi-unieke operatie in de kunstwereld voor te stellen, waarvan de belangrijkste etappes gefilmd zouden moeten worden.

Ten slotte zal het Joods Museum van België vanaf 2025 beginnen met grote verbouwingswerken in het voorste gedeelte van het museum. Deze werken zullen geen invloed hebben op de zaal waarin het reliëf zal worden tentoongesteld, maar betekenen wel een onderbreking in de programmering van het museum. De programmering van het museum zal in september 2024 worden onderbroken, zodat het museum snel de nodige aanpassingen kan doen om het reliëf in een decor te plaatsen dat het “Zadkine-atelier” voorstelt.

“Het is heel goed nieuws dat dit kunstwerk dat vroeger thuishoorde in Cinema Métropole de opslag van de winkel verlaat zodat het herontdekt kan worden. Ik ben blij dat het Gewest de oplossing gevonden heeft om dit reliëf van Ossip Zadkine opnieuw tentoon te stellen in het Joods Museum. Zo zullen Brusselaars en bezoekers kunnen genieten van dit juweeltje in een van de meest iconische musea van onze hoofdstad. Ik ben heel blij als ik het publiek kunst kan laten ontdekken”, verklaart Philippe Close, burgemeester van de Stad Brussel.

Historiek: Brussel en Ossip Zadkine

Ossip Zadkine (Vitebsk 1888 - Neuilly-sur-Seine 1967), een Franse beeldhouwer van Wit-Russische afkomst, was een van de belangrijkste kunstenaars van de wijk Montparnasse in het interbellum. Hij is een van de leidende figuren van het primitivisme en kubisme. Zijn werk bestrijkt bijna een halve eeuw en omvat bijna 600 beeldhouwwerken in hout, steen, marmer, klei, gips en brons. Naast de beeldhouwkunst, die zijn favoriete medium blijft, is zijn grafisch werk - tekeningen, gouaches, aquarellen en gravures - eveneens kolossaal. Zijn atelier in de rue d’Assas ​ in Parijs werd in 1982 omgebouwd tot een stedelijk museum.

Onze stad, Brussel, speelde ook een belangrijke rol in de carrière van Zadkine. ​ Het Paleis voor Schone Kunsten organiseerde zijn eerste grote tentoonstelling in Brussel in 1933. Deze eerste overzichtstentoonstelling in een museum gaf een volledig beeld van het werk van Zadkine over twee decennia; het was een grote tentoonstelling met 254 werken, waaronder 139 beeldhouwwerken, 115 gouaches, aquarellen, en tekeningen.

Ten slotte heeft zijn relatie met architect Blomme, die hem minstens drie keer heeft gevraagd om beeldhouwwerken te maken voor zijn Brusselse gebouwen, deze speciale relatie tussen Zadkine en onze hoofdstad bekrachtigd.

"Het is geweldig om dit unieke kunstwerk, dat getuigt van Zadkine zijn grote talent als decorateur, te herontdekken. Dit monumentale werk is ook een herinnering aan de zeer sterke banden die de beeldhouwer vanaf het begin van zijn carrière heeft opgebouwd met Brussel en België." zegt Cécilie Champy, Directeur van het Museum Zadkine in Parijs.

Meer informatie over deze reddingsoperatie en het werk in het document hieronder: